Tại sao luận văn của Nhã Thuyên lại có vấn đề về chính trị?

Nhạn Biển

Nhã Thuyên lại có vấn đề về chính trị?

Nhã Thuyên

Luận văn "Thực Hành Thơ Của Nhóm Mở Miệng Từ Góc Nhìn Văn Hóa" của Nhã Thuyên đã trở thành một hiện tượng xôn xao dư luận suốt từ nửa cuối năm 2013 đến nay. Các giáo sư, tiến sĩ, nhà báo, các nhà đấu tranh dân chủ (bấy lâu nay chả hề quan tâm đến văn học) cũng lên tiếng và tranh luận triền miên, sở dĩ có hiện tượng này bởi họ đều nhìn bản luận văn ở góc độ chính trị, và nếu nhìn ở góc độ chính trị thì vấn đề này không bao giờ ngừng lời qua tiếng lại.

 Tại sao Nhã Thuyên lại chọn chủ đề này? 

Mục đích ban đầu của bản luận văn trên thực tế không hề có liên quan đến chính trị. Nhã Thuyên nhìn nhóm thơ Mở Miệng như những kẻ phá cách không chỉ trong hành động mà trong tư tưởng. Và cô gọi sự phá cách ấy là "thực hành thơ", như một sự nỗ lực cách tân trong thơ ca. Sở dĩ Nhã Thuyên có sự ưu ái với nhóm Mở Miệng là bởi đó là nhóm thơ hiếm hoi sáng tác theo trào lưu Hậu hiện đại, và với vị trí một nhà phê bình văn học trẻ, Nhã Thuyên tự thấy bản thân mình phải ngay lập tức cổ vũ Hậu hiện đại. Đây là một tâm lý háo thắng dễ hiểu của Nhã Thuyên khi mau chóng muốn khẳng định uy tín của mình trong giới văn chương vốn dĩ đã lắm thị phi.

Mở miệng kiểu này có nên???

 Chắc chắn không phải Nhã Thuyên không biết Bùi Chát và Nhóm Mở Miệng tỏ ra chống đối chính quyền gay gắt với một loạt các bài thơ chửi Đảng Cộng Sản và hô hào nổi dậy như "Thói" (Bùi Chát), "Khi kẻ thù ta buồn ngủ" (Lý Đợi), "Chưa mở miệng" (Nguyễn Quốc Chánh)... đó đều là những bài thơ mang tính tuyên ngôn của nhóm. Nhưng trong bản luận văn của mình, Nhã Thuyên đã lờ tịt những bài này mà chỉ tập trung vào những trò chơi chữ của nhóm, và coi sự chơi chữ ấy như một thành tựu của sáng tác Hậu Hiện đại.

 Những người giúp đỡ cho Nhã Thuyên bản luận văn này, thậm chí là đã chấm cho Nhã Thuyên bằng Thạc sĩ, đều đang cố lên gân tỏ ra rằng mình là những nhà phê bình, nghiên cứu cổ vũ cách tân nghệ thuật. Trên thực tế, họ có thể cũng thấy rằng chẳng có gì hay ho ở nhóm Mở Miệng, nhưng một khi những trang web có uy tín ở hải ngoại như Tiền Vệ hay Da Màu ca ngợi thì họ cũng phải hùa theo, không thì lại bị đám văn nghệ sĩ lưu vong nói là cổ hủ, lạc hậu. Thế là chẳng khác nào câu chuyện cổ "Bộ quần áo mới của Hoàng đế", ai cũng ca ngợi trang phục của Hoàng đế là có một không hai, nhưng ai cũng nhìn thấy rằng thực ra Hoàng đế đang cởi truồng. Đương nhiên, Nhã Thuyên cũng nằm trong số này.

 Và chính bởi thế, ngay từ đầu, bản luận văn này đã không có giá trị về mặt học thuật bởi rất nhiều sự sự vi phạm nguyên tắc nghiên cứu khoa học. Thứ nhất là bởi Nhã Thuyên không có sự khách quan trong việc lựa chọn dẫn chứng, cô không lựa chọn những dẫn chứng quan trọng và đặc trưng mà chỉ lựa chọn những dẫn chứng phục vụ mục đích của bản thân. Điều đó được chứng minh bởi việc Nhã Thuyên lờ tịt những bài thơ mang tính tuyên ngôn của nhóm Mở Miệng. Thứ hai là cô không công tâm trong việc đánh giá những "thực hành thơ" của nhóm Mở Miệng ở góc độ nghệ thuật, cũng không chỉ rõ ra rằng thơ của nhóm Mở Miệng mang lại sự phát triển gì cho nền văn chương Việt Nam hay làm giàu có cho ngôn ngữ tiếng Việt. Với vai trò là một luận văn thạc sĩ, Nhã Thuyên phải có trách nhiệm chỉ ra một cách rõ ràng những điều này. Bởi nếu không sự "thực hành thơ' này chỉ giống như trò tập tành làm thơ của tất cả những kẻ học đòi khác ở đất nước "người người làm thơ, nhà nhà làm thơ" như Việt Nam. Thứ ba, Nhã Thuyên tạo ra một sự nhập nhằng giữa "kẻ chống đối" và "kẻ bên lề". "Kẻ bên lề" xưa nay vẫn được hiểu như những người ở trong thời của họ, đứng ngoài "mainstream", với cách đi riêng, tư tưởng riêng, thậm chí không được đông đảo công chúng thừa nhận nhưng vẫn được một lớp người có uy tín tôn vinh. Nhóm "Mở Miệng" không phải là "Kẻ bên lề" bởi nhóm này dù cho không ở trong văn chương chính thống nhưng lại thuộc dòng chính thống của những người chống Cộng. Việc nhập nhằng hai khái niệm trên dễ gây cách hiểu "bên lề" là "chống đối", vô tình đẩy rất nhiều tác giả khác thật sự "bên lề" đứng cùng chiến tuyến với nhóm Mở Miệng, trong khi họ thậm chí còn coi thường nhóm này. Như vậy có thể kết luận, bản luận văn của Nhã Thuyên kém khách quan, thiếu tư duy tổng thể và bị nhầm lẫn về khái niệm. Với tất cả những điều trên, việc Trường đại học Sư phạm Hà Nội rút lại bằng Thạc sĩ của Nhã Thuyên là điều dễ hiểu.

 Luận văn liên quan đến vấn đề chính trị như thế nào?

 Mặc dù nhiều người cho rằng Nhã Thuyên nhận tiền của thế lực bên ngoài để viết bản luận văn này, với tôi điều đó không quan trọng. Vấn đề quan trọng lại nằm ở chính những sai sót về mặt học thuật của Nhã Thuyên làm ảnh hưởng đến vấn đề chính trị. Và sau đó, các thế lực chính trị bên ngoài lợi dụng vào đó để lấy cớ chống đối chính quyền.

 Nhóm thơ Mở Miệng chống đối chính quyền ra mặt và không giấu diếm điều ấy. Những bài thơ hô hào chính trị của họ thì quả thực không có một chút giá trị nghệ thuật nào mà chỉ là hô khẩu hiệu. Việc Nhã Thuyên nhập nhằng trong dẫn chứng và khái niệm, như đã nói ở trên, đang cổ vũ cho sự chống đối chính quyền, cho những luận điệu kích động quần chúng lật đổ Đảng Cộng Sản. Có thể Nhã Thuyên ý thức được điều này hoặc không, nhưng việc này đã nổ ra một cuộc chiến chữ nghĩa của các quan điểm trên mặt báo và mặt web. 

 Sự sai sót về học thuật của Nhã Thuyên không ai động đến, dù cho những người quy kết cô về chính trị hay những người bảo vệ cô. Mặc dù chính sai sót về học thuật ấy đẩy cô rơi vào tình huống trở thành tâm điểm cho hai bên tranh chấp nhau. Cứ mỗi khi các học giả nhà nước phát ngôn cái gì hoặc ra quyết định gì thì những người thuộc phe đối lập lại choi choi lên phản đối mà chẳng cần biết tại sao.

 Mới đây nhất là vận động của một số trí thức thuộc nhóm Bauxite ký tên vào Bản phản đối và yêu cầu Trường đại học Sư Phạm Hà Nội hủy quyết định không công nhận và thu văn bằng của Nhã Thuyên. Đây là một sự lợi dụng sai sót để nâng cao quan điểm của những trí thức chống đối đã quen mặt như Chu Hảo, Hà Sĩ Phu, Huỳnh Ngọc Chênh, Nguyên Ngọc, Nguyễn Xuân Diện... Những người này, sau thất bại của Diễn đàn Xã hội dân sự và Văn đoàn độc lập, luôn tìm cớ để tạo các làn sóng truyền thông tập kích vào chính quyền. Một mặt, những người này sẽ cố gắng lôi kéo Nhã Thuyên về phía họ, vì đã rất lâu rồi họ không lôi kéo nổi giới trẻ. Mặt khác, họ muốn lợi dụng việc này để công kích vào cá nhân PGS. TS. Nguyễn Văn Minh. Bởi vì, ai cũng biết rằng để ra quyết định rút bằng, cần sự đồng ý của cả một hội đồng học thuật chứ không phải hiệu trưởng thích làm gì thì làm, thế nhưng họ vẫn gửi đơn yêu cầu tới Hiệu trưởng và công khai chỉ trích Hiệu trưởng trên website. Xa hơn nữa, những hành vi này nhằm lôi kéo các trí thức trẻ đứng về phía họ, làm các trí thức trẻ tin rằng họ có thể bảo vệ hay hỗ trợ các trí thức trẻ khi bất công xảy ra. Tuy nhiên, trên thực tế, họ không có khả năng và cũng sẽ không bao giờ bỏ công sức ra làm như vậy nếu các trí thức trẻ không ngoan ngoãn nghe lời họ và phục vụ cho mục đích chính trị của họ.

 Tóm lại,tôi muốn nói rằng: Bản luận văn của Nhã Thuyên bị tịch thu bởi vấn đề sai phạm học thuật, và những sai phạm này lại gây nguy hại về mặt chính trị. Một lớp người chống đối lợi dụng vấn đề này để tạo dựng phong trào riêng của mình. Học thuật là một việc rất phức tạp, nghiên cứu văn học lại càng phức tạp hơn, những người ngoài ngành, ngay cả khi cũng làm nghiên cứu nhưng ở ngành khác, sẽ không thể hiểu được những bất ổn bên trong một bài luận văn hay tiểu luận nếu không nắm rõ lý thuyết và các nguyên tắc học thuật. Điều đáng buồn là nhiều học giả đã bỏ qua điều này, mà vội vàng hùa theo dư luận, bất kể đúng sai. Với tình trạng và nhận thức như vậy, thì dù có hàng chục Văn đoàn độc lập hay Diễn đàn Xã hội dân sự thì cũng không thể nhìn thấy một tương lai sáng sủa cho văn học Việt Nam.